รสียติ นิรามิสสุขานุภวนวเสน อนุภวียตีติ รโสฯ ฌานมคฺค ผลภูโต อธิคมธมฺโมฯ อรหตฺต ผลเมววาฯ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนปีติโสมนสฺสเมววาฯ ปฏิปตฺติยา รโส ปฏิปตฺติ รโสฯ โสเอว อสฺสาทิตพฺพฏฺเฐน อสฺสาโท จาติ ปฏิปตฺติ รสสฺสาโทฯ สาสเน ปฏิปตฺติรสสฺสาทํ ปตฺถยนฺเตน ภิกฺขุนา อิจฺเจวํ มยา นิทฺทิฏฺฐํ อุตฺตมํ ภาวนาทฺวยํ ภาเวตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อิติ ปรมตฺถทีปนิยานาม อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส

จตุตฺถวณฺณนาย กมฺมฏฺฐานสงฺคหสฺส

ปรมตฺถทิปนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคม ปรมตฺถทีปนี

[172] จาริตฺเตน กุลาจาเรน โสภิเต ญาติ มิตฺต ธน โภคสมฺปตฺติยา วิสาเล กุเล อุทโย วฑฺฒิ ยสฺส โสติ จาริตฺตโสภิตวิสาลกุโลทโยฯ เตนฯ สทฺธาย อภิวุฑฺฒานํ ปริสุทฺธานญฺจ อตฺตโน สีลสุตจาคาทิคุณานํ อุทโย วฑฺฒิ เอตสฺมินฺติ สทฺธาติวุฑฺฒปริสุทฺธคุโณทโยฯ เตนฯ นมฺปวฺหเยนาติ นมฺปนามเกน อุปาสเกนฯ ปณิธายาติ ภุสํ นิธาย หทเย ถเปตฺวา อุปาทาย ปฏิจฺจฯ ปรานุกมฺปนฺติ ปเรสํ อตฺตโน มนฺทพุทฺธีนํ ปจฺฉิมชนานํ อนุกมฺปํ อนุทยํ การุญฺญํ ปณิธายาติ สมฺพนฺโธฯ ปตฺถิตนฺติ อภิยาจิตํฯ ปุญฺเญน เตน วิปุเลนาติ เตน วิปุเลน อภิธมฺมตฺถ สงฺคหปกรณสฺส กรณปุญฺเญนฯ ตุมูลโสมนฺติ เอวํ นามกํ วิหารํฯ วุตฺตญฺหิ ขุทฺทสิกฺขาฏีกายํสีหฬทีเป ตุมูลโสมวิหาเร สงฺฆสฺส ปากวตฺตํปิ ตาล ปณฺณํ วิกฺกิณิตฺวา กรียติฯ น หิ ตตฺถ ปณฺเณน อตฺโถ อตฺถิฯ สพฺเพปิ อิฏฺฐกจฺฉนฺนา ปาสาทาทโยติฯ เอโส กิร วิหาโร อาทิโต อภยคิริรญฺโญ อคฺคมเหสิภูตาย โสมเทวิยา การาปิตตฺตา ยาวชฺชตนาปิ โสมวิหาโรตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ ตุมูลสทฺโท ปน วิปุลสทฺทปริยาโยฯ

อเถตฺถ วตฺตติ สทฺโท, ตุมูโล เภรโว มหา;

หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนติฯ

อาทีสุ

วิยฯ โสจ วิหาโร สฏฺฐิมตฺเตหิ มหาปริเวเณหิ สณฺฐิโต โหตีติ อติวิย วิปุโล มหนฺโต วิตฺถิณฺโณ โหติฯ ตสฺมา โส วิปุลตฺตา มหนฺตตฺตา วิตฺถิณฺณตฺตา ตุมูล โสโมติ วุจฺจติฯ ตํ ตุมูลโสมํฯ อตฺถโต มหาโสม วิหารนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอเตน เถโร อตฺตโน อาจริยวํสสฺส วสน วิหารํ กิตฺเตติฯ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ ปน นามรูปปริจฺเฉเท กิตฺติตํฯ ธญฺญาธิวาสนฺติ ตสฺมิํ วิหาเร อาทิกมฺมิกภูต มหินฺทตฺเถราทีนํ ปุญฺญวนฺตตฺเถรานํ อชฺฌาวุฏฺฐภูตํฯ ทีปปสาทก มหามหินฺทตฺเถรสฺส หิ วํเส ชาตตฺตา ตสฺมิํ วิหาเร อาทิกมฺมิกภูโต มหาเถโรปิ มหินฺทตฺเถโรนามาติ ธาตุวํเส วุตฺโตฯ อุทิโตทิตนฺติ อติวิย อุทิตํฯ นภมชฺเฌ ปุณฺณจนฺทมณฺฑลํ วิย สกลสีหฬทีเป อติวิย อุคฺคตนฺติ อตฺโถฯ อริยมคฺคปญฺญาวเสน ปริยตฺติเวสารชฺชาทิ ปญฺญาวเสนวา อวทาเตหิ ปริโยทาเตหิ คุเณหิ โสติตาติ ปญฺญาวทาตคุณโสติตาฯ เต เอว ลชฺชีปาปครหิโนฯ มญฺญนฺตูติ อนุสฺสรนฺตุฯ ปุญฺญวิภาโวทย มงฺคลายาติ วิปุลานํ ปุญฺญานํ วฑฺฒิสงฺขาต มงฺคลตฺถายฯ ตตฺรายํ โยชนา, ปุญฺเญน เตน วิปุเลน ธญฺญาธิวาสํ อุทิโตทิตํ ตุมูลโสม วิหารญฺจ ตตฺถ นิปาสิโน มหินฺทตฺเถราทิเก ปญฺญาวทาต คุณโสภิเต ลชฺชิภูเต ภิกฺขูจ ปุญฺญวิภโวทยมงฺคลาย อายุกนฺตํ มญฺญนฺตุ ปจฺฉิมา ชนาติฯ อถวา, ตํวิหารํ อญฺเญ ปญฺญาวทาต คุณโสภิต ลชฺชี ภิกฺขู มญฺญนฺตูติ โยชนาฯ เอเตน เถโร ปจฺฉิมชนานํ ฉสุ อนุตฺตริยธมฺเมสุ อนุสฺสตานุตฺตริยสงฺขาตํ ปุญฺญวิเสสญฺจ มยํปิ ตาทิสคุณภาคิโน ภวิสฺสามาติ อุสฺสาหนุปายญฺจ ปฏิปาเทสีติฯ

ปรมตฺถทีปนี นิคมกถา

เอตฺตาวตาจ –

นคเร ทีปรงฺคมฺหิ, คาเม ติ นามเก;

อฏฺฐสุญฺญทฺวเยกมฺหิ, สาเก ชาเตน ยา มยาฯ

มุํรฺวาคาเม อรญฺญมฺหิ, ลงฺฆตีติ วิสฺสุตาลเย;

วสตา มหโต ภิกฺขุ, คณสฺส หิตการินาฯ

ปรมตฺถทีปนีนาม, สงฺขตา สารทสฺสินา;

สาเรสีนํ หิตตฺถาย, สาราสารวิเวกินํฯ

สุนิฏฺฐิตา อยํ ฏีกา, นิพฺภยา นิรุปทฺทวา;

นวปญฺจทฺวเยกมฺหิ, สาเก โกมุทสารเทฯ

ตถา กลฺยาณสงฺกปฺปา, สาธูนํ อมตปฺผลา;

นิฏฺฐํ คจฺฉนฺตุ สพฺเพปิ, นิพฺภยา นิรุปทฺทวาฯ

ยถา โลกมฺหิ โชตนฺติ, อุโภ จนฺทิมสูริยา;

ตเถว ปรมตฺเถสุ, อยํ ปรมตฺถทีปนีฯ

ปาฬิยตฺเตสุ สา สุภา, สทฺทนิรุตฺติทีปนี;

อุโภ โลกมฺหิ โชตนฺตุ, สทฺธมฺโม ยาว ติฏฺฐตีติฯ

ตตฺถ นคเร ทีปรงฺคมฺหีติ ทีปวาสิมหาชนํ รญฺเชตีติ ทีปรงฺคนฺติ ลทฺธนาเม นคเรฯ คาเม นามเกติ โรหิตมิคานํ นิวาสภูมิตเล ปติฏฺฐิตตฺตา เอวํนามเก มหาคาเมฯ สาเกติ กลิยุเคฯ ยา มยาติ ปรมตฺถทีปนีนาม ยาฏีกา มยา สงฺขตาติ สมฺพนฺโธฯ ลงฺฆตีติ วิสฺสุตาลเยติ เอวํวิสฺสุเต อรญฺญวิหาเรฯ สาเรสีนนฺติ สารคเวสีนํฯ สาราสารวิเวกินนฺติ อยํ สาโร อยํ อสาโรติ เอวํ สารญฺจ อสารญฺจวิเว เจตฺวา ชานิตุํ สมตฺถานํฯ สาเกติ กลิยุเคฯ โกมุทสาร เทติ กุมุทปุปฺผยุตฺเต สรทอุตุ ปริยาปนฺเนปจฺฉิ มกตฺติกมาเสฯ อมตปฺผลาติ นิพฺพานปโยชนาฯ สุภาติ อตฺถพฺยญฺชนสมฺปตฺติยา โสภณาฯ สทฺธมฺโมติ ติวิธํ สตฺถุสาสนํ วุจฺจตีติฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคหปกรณสฺส จตุตฺถสํวณฺณนา

ภูตา ปรมตฺถทีปนีนามา ยํฏีกา

สพฺพากาเรน นิฏฺฐิตาฯ